Klauzule te można podzielić na dwie grupy:

1) Klauzule umożliwiające wprowadzanie zmian w regulaminie bez ograniczeń (zawsze abuzywne):

• „Sklep zastrzega sobie prawo do wprowadzania zmian w Regulaminie
• „Księgarnia internetowa XXXX zastrzega sobie prawo do zmian niniejszego regulaminu w szczególności w przypadku zmiany obowiązujących przepisów"
• „Zibi zastrzega sobie prawo do dokonania zmian w niniejszym Regulaminie oraz zawieszenia lub zakończenia Programu w dowolnym czasie bez podania przyczyny przy zachowaniu odpowiednich form informacji"

2) Klauzule umożliwiające wprowadzanie zmian w regulaminie w określonych sytuacjach:

• „Organizator zastrzega sobie prawo zmiany Regulaminu z ważnych powodów (...)"
• „Organizator zastrzega sobie prawo zmiany Regulaminu (...) gdyby taka konieczność spowodowana została (...) decyzją administracyjną (...)"
• „Organizator zastrzega sobie prawo zmiany Regulaminu (...) gdyby taka konieczność spowodowana została (...) zmianą obowiązującego prawa (...)"
• „Organizator zastrzega sobie prawo zmiany Regulaminu (...) gdyby taka konieczność spowodowana została (...) prawomocnym wyrokiem sądu (...)"
• „Strony zgodnie ustalają, że w przypadku zmiany powszechnie obowiązujących przepisów prawnych w zakresie stawek podatku od towarów i usług w trakcie obowiązywania niniejszej umowy, cena określona w §2 może ulec zmianie odpowiednio do skutków zmian podatków od towarów i usług"
• „Organizator zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian w niniejszym Regulaminie z ważnych powodów, którymi są: (...) ważne przyczyny ekonomiczne (...)" (§ 9 ust. 2 regulaminu)"
• „Organizator zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian w niniejszym Regulaminie z ważnych powodów, którymi są: (...) ważne przyczyny (...) marketingowe (...) " (§ 9 ust. 2 regulaminu)"
• „Organizator zastrzega sobie prawo zmiany Regulaminu (...) gdyby taka konieczność spowodowana została awarią techniczną (...)"
• „Zmiany Regulaminu, wynikające ze zmian powszechnie obowiązujących przepisów prawa, nie wymagają wypowiedzenia warunków umowy i Regulaminu, a informacje o tych zmianach Bank zamieszcza w Komunikatach wywieszonych w lokalach Banku"
• „Organizator zastrzega sobie prawo do wprowadzenia zmian programu i ceny nie później niż 20 dni przed rozpoczęciem imprezy w przypadku wzrostu kursu walut, kosztów transportu, ceł, podatku, opłat drogowych i innych, opłat lotniskowych lub załadunkowych w portach morskich i lotniczych.
• „Zmiany warunków prowadzenia IKE wynikające ze zmian powszechnie obowiązujących przepisów prawa, nie wymagają wypowiedzenia i nie stanowią zmiany umowy o prowadzeniu rachunku a informacje o tych zmianach Bank zamieszcza w Komunikatach"
• „Zastrzega się możliwość zmian czasu przelotów, przebiegu tras, linii lotniczych, jak również międzylądowań oraz lotnisk docelowych. Loty mogą być zamienione z ważnych przyczyn w loty z przesiadką bez wcześniejszej zapowiedzi.”
• „B.P. Exim Tours Sp. z o.o zastrzega sobie w nieuniknionych przypadkach prawo do dokonania zmian w wykonaniu poszczególnych postanowień zawartej umowy, o ile nie zmieniają one charakteru imprezy. Przez „nieuniknione przypadki” należy rozumieć np. siłę wyższą, awarię środka transportu (np. samolotu, autokaru), nadrezerwację miejsc hotelowych, zmianę ze względow logistycznych, ekonomicznych lub ze względów bezpieczeństwa. Dopuszczalne są zmiany np. rodzaju transportu, towarzystwa lotniczego, typu samolotu, trasy przelotu, zmiany lotniska na wylot i powrót z kraju, zmiany docelowego lotniska za granicą, godziny odlotów, zmiany rodzaju transferu z lotniska do hotelu oraz miejsca i miejscowości zakwaterowania pod warunkiem, że hotel jest tej samej lub wyższej kategorii. Jeżeli Organizator zmieni uczestnikom lotnisko wylotowe i powrotne w kraju po dokonaniu rezerwacji przez uczestnika i potwierdzeniu jej przez Exim Tours a transfer z/do miejsca przewidzianego umową nie zostanie zorganizowany, Organizator pokryje koszt transportu uczestników. "
• „II. Zmiany warunków umowy – zgłoszenia. 1. Biuro zastrzega sobie prawo zmiany ceny imprezy w wyjątkowych przypadkach (...) w przypadku drastycznego wzrostu kursu walut, wzrostu cen świadczeń, wzrostu kosztów transportu, ceł, opłat portowych, granicznych, Biuro zastrzega sobie prawo podwyższenia ceny imprezy o czym powiadomi uczestnika ustnie lub pisemnie. W przypadku wzrostu ceny o czym powiadomi uczestnika ustnie lub pisemnie. W przypadku wzrostu ceny powyżej 10% wartości imprezy – Uczestnik ma prawo do rezygnacji z imprezy w ciągu 2 dni od daty powiadomienia oraz zwrotu całości wniesionej opłaty. Brak odpowiedzi w w/w terminie będzie traktowany jako akceptacja zmiany. 2. Biuro zastrzega sobie prawo odwołania imprezy lub części świadczeń z przyczyn od siebie niezależnych a w szczególności (...) Biuro zastrzega sobie prawo odwołania imprezy z powodu braku wymaganej liczby uczestników, nie później niż 7 dni przed datą rozpoczęcia imprez, przedstawiając ofertę zastępczą, a w razie braku akceptacji zwracają całość uiszczonych przez Uczestnika wpłat. Podobne prawo zwrotu całości wpłat przysługuje Uczestnikowi w przypadku zmiany terminu imprezy, standardu świadczeń lub programu wykupionej imprezy jeżeli w ciągu dwóch dni od daty powiadomienia przez Biuro Uczestnik nie zaakceptuje w/w zmian. 3. Biuro w przypadkach szczególnie uzasadnionych zachowuje prawo do zmiany programu: kolejności zwiedzania, zakwaterowania itp. Jednakże powyższe zmiany nie mogą mieć zasadniczego wpływu ba standard świadczeń oraz podstawowe punkty programu 4. We wszystkich opisanych w paragrafie II przypadkach Uczestnikowi nie przysługuje odszkodowanie”
• „MAZUR POL zastrzega sobie prawo zmian cen imprez z powodu zmian: przepisów prawnych i podatkowych, kursów walut, cen paliwa, taryf przewozowych, cen usług hotelarskich oraz innych mających wpływ na kalkulację”
• „Almatur ma prawo dokonywania zmian w imprezie (...) niezwłocznie poinformuje o nich klientów (...). Nie dotyczy to jednak dokonywania zmian obiektywnie uznanych za mało istotne, jak na przykład zmiana zakwaterowania bez obniżenia standardu w obrębie tej samej miejscowości, zmiana kolejności świadczeń itp.”
• „Biuro zastrzega sobie prawo niewielkich zmian w programie oraz zmiany ceny imprezy turystycznej w związku ze zmianą kosztów transportu, świadczeń hotelowych, cen walut itp.”

Jakie klauzule dotyczące zmiany treści regulaminu będą abuzywne?

Analiza powyższych klauzul prowadzi do wniosku, że zawsze abuzywne będą klauzule czysto blankietowe, wskazujące tylko, że można zmienić regulamin, ale bez dodatkowych zastrzeżeń. Na pewno niedozwolone jest również wprowadzenie do regulaminu postanowień wskazujących, że zmiany mogą być wprowadzane z „ważnych powodów”, bez ich dokładniejszego określenia.

To, że takie klauzule znajdują się w rejestrze, nie jest zaskoczeniem. Ciekawie się robi, gdy przystąpimy do analizy klauzul, które odnoszą się do okoliczności stanowiących „ważne powody” umożliwiające wprowadzenie zmian do regulaminu.

Analiza klauzul uznanych za abuzywne wskazuje, że ryzykowne byłoby uznawanie szerokich klauzul typu „ważne warunki ekonomiczne” czy też „ważne przyczyny marketingowe” za takie „ważne powody”. Można zrozumieć takie stanowisko – w końcu klauzula powinna być na tyle skonkretyzowana, aby chronić konsumenta przed arbitralnością drugiej strony.

Zaskoczenie budzi jednak abuzywność klauzul umożliwiających zmianę regulaminu w przypadku zmiany przepisów prawa. Jak bowiem powinien postąpić usługodawca w sytuacji, gdy zmiana przepisów zobliguje go do wprowadzania zmian do regulaminu (np. do poszerzenia zakresu możliwości odstąpienia od umowy przez konsumenta)?

Jakie zatem klauzule modyfikujące można stosować w regulaminach?

W celu odpowiedzi na to pytanie należy przede wszystkim rozważyć, które modyfikacje stanowią zmianę umowy o świadczenie usług drogą elektroniczną, a które nie. Uzasadnione jest stanowisko, że zmiany estetyczne/porządkowe, polegające na ujednoliceniu lub doprecyzowaniu zapisów regulaminu, nie zawsze muszą stanowić zmianę warunków umowy o świadczeniu usług drogą elektroniczną. W mojej ocenie można również bronić stanowiska dopuszczającego wprowadzanie zmian poprzez dodanie zapisów wymaganych przez zmiany w prawie. Trudno byłoby zaakceptować sytuację, w której usługodawca musiałby w powyższych sytuacjach rozwiązać umowy z użytkownikami i zawrzeć całkowicie nowe umowy na podstawie zmienionych regulaminów.

Pewnym pocieszeniem dla usługodawców jest to, że SOKIK nie uznał dotychczas za niedozwolone postanowień wprowadzających możliwość zmiany regulaminu w przypadku wprowadzenia nowych funkcjonalności lub rozpoczęcia świadczenia nowych usług. Taka zmiana powinna być zatem możliwa do wprowadzenia, zwłaszcza w sytuacji, gdy serwis zaczyna zapewniać nowe świadczenia na rzecz swoich użytkowników (np. serwis wymiany plików wprowadza elementy serwisu społecznościowego).

Co jednak w sytuacji, gdy usługodawca ogranicza działalność i rezygnuje ze świadczenia pewnego rodzaju usług? Co do zasady, rozszerzanie oraz zawężanie prowadzonej działalności mieści się w zagwarantowanej konstytucyjnie wolności gospodarczej. W związku z tym nie powinno się zabraniać usługodawcy internetowemu ograniczenia świadczonych usług, o ile jednak zabezpieczy on odpowiednio interesy usługobiorcy (np. w przypadku płatności „z góry” będzie świadczył usługi do końca opłaconego okresu).

Jak wprowadzić zmiany?

Kolejnym istotnym aspektem omawianego tematu jest to, w jaki sposób można wprowadzić zmiany do regulaminu, zwłaszcza w przypadku nowych funkcjonalności lub zmian w zakresie świadczonych usług. Dla oceny tej kwestii możemy sięgnąć zarówno do kodeksu cywilnego (art. 384¹ kc), jak również per anologiam do ustawy z dnia 16 lipca 2004 roku Prawo Telekomunikacyjne, która wprowadza zasady informowania o zmianach w umowie wprowadzanych przez dostawców telekomunikacyjnych (art. 60a). Oczywiście regulacje tej drugiej ustawy są zbyt restrykcyjne, aby stosować je w stosunku do wszystkich usługodawców internetowych, jednak wskazują one na pewne podstawowe wymogi, które wydają się być uzasadnione z punktu widzenia podstawowych zasad związanych z ochroną konsumentów.

Przede wszystkim konsument powinien być poinformowany o planowanych zmianach z wyprzedzeniem, umożliwiającym zapoznanie się z nimi oraz podjęcie decyzji odnośnie ich akceptacji. Nowy regulamin musi być także konsumentowi doręczony lub udostępniony w taki sposób, aby mógł go przechowywać lub odtwarzać. Konsument powinien mieć również możliwość wypowiedzenia umowy w przypadku braku akceptacji planowanych zmian. Takie wypowiedzenie nie powinno naruszać praw nabytych uprzednio przez konsumenta, np. możliwości korzystania z usługi w okresie już opłaconym, na dotychczasowych zasadach. Tego typu rozwiązania nie powinny być uznawane za klauzule abuzywne.

Nieprawidłowe jest natomiast często stosowane rozwiązanie, iż zmiana następuje z upływem określonego terminu od publikacji zmienionego regulaminu. W takiej sytuacji możliwość zapoznania się ze zmianami przez konsumenta jest w praktyce iluzoryczna.

Uwagi końcowe

Zdarza się, że sąd uznaje za abuzywne postanowienia, które nie odbiegają od uprawnień usługodawcy nadanych przez prawo lub których abuzywność trudna jest do dostrzeżenia nawet po głębszej analizie. Można przywołać w tym miejscu wyrazisty przykład zapisów o nieponoszeniu odpowiedzialności za działania lub zaniechania dostawców usług internetowych wobec użytkownika. Mimo, że usługodawca na zasadach ogólnych nie będzie ponosił odpowiedzialności za to, że użytkownik nie miał dostępu do Internetu i nie mógł wskutek tego korzystać z usługi (brak winy), to wpisanie tej zasady do regulaminu skutkuje ryzykiem uznania zapisu za abuzywny, gdyż z góry wyłącza on odpowiedzialność usługodawcy za działania osób trzecich. Sprawia to, że usługodawca internetowy nigdy nie może mieć pewności odnośnie nieabuzywnego charakteru postanowień zawartych w regulaminie. W tym zakresie działania na rzecz ochrony praw konsumenta doprowadziły do powstania niepewności prawnej po stronie przedsiębiorców.

Ta sytuacja sprawia także, że najbezpieczniejszym rozwiązaniem jest tworzenie dopracowanych regulaminów, uwzględniających powyższe ryzyka, już przy rozpoczęciu świadczenia usług drogą elektroniczną. Pozwala to uniknąć problemów związanych ze zmianami w przyszłości.

Jak widać, wprowadzenie zmian do już opublikowanego regulaminu może nie być takie łatwe. Często stosowane rozwiązania „najpierw uruchamiamy usługę, potem tworzymy regulamin" albo „umieśćmy standardowy regulamin, a potem go zmienimy", niestety nie sprawdzają się w praktyce i generują niepotrzebne kłopoty prawne, które mogą jedynie utrudnić skupienie się na istocie prowadzonego przedsięwzięcia.